تهیه و گردآوری : ف . وجدانی   ( فوق ممتاز خوشنویسی و دانشجوی کارشناسی ارشد ادبیات فارسی )

ن والقلم ما یسطرون
نقش سازنده وموثرخط در پیشبردعلوم ومعارف اسلامی وپایه گذاری تمدن وفرهنگ بشری چنان ژرف وعمیق است که وصف آن نه تنها دراین شرح محدودو مختصر نمی گنجدکه بدون گزافه چندین کتاب هم نمی تواند حق مطلب را ادا کند،اگر دانش وبینش در اوج تعالی وتکامل خویش سر به کهکشانهاواقمار آسمانی می زند یا در پژوهش وتحقیق در قعر زمین واعماق دریاهامشغول تلاش وبررسی است این پژوهش وتحقیق در مرحله نخست مرهون خط ونگارش کتابت وقلم است.
اعجاز این پدیده شگرف بود که توانست تجربیات واندوخته های افراد رادر اختیار دیگران قرار دهد و
افکار واندیشه های انسان دیروز را به امروز ونسل گذشته رابه نسل کنونی انتقال دهد،فواصل زمانی وابعاد مکانی را کنار زند ومرزها رااز پیش چشم تماشاگر بر دارد حاضران را با گذشتگان پیوندوارتباط دهدومحصول علم اندیشه وهنروتکاپوی انسانهارا تداوم بخشدودر پرتو آن در هر گام مجهول تازه ای گشوده ومعمای دیگری حل گردد.
نگارش وکتابت در طول حیات تداوم خودتوانسته است افکار واحساسات ، معلومات وتجربیات گذشتگان رادر تاریخ ثبت کند واز دستبرد تباهی تاراج و زوال محفوظ داردتا نسل حاضررا اندوخته های فکری نیاکان خویش برخوردار وبهرهمند سازد.
پیدایش خط
هنوز تاریخ دقیق پیدایش واختراع خط به دقت و روشنی مشخص نشده ودرست نمی توان مقطع تاریخی خاصی برای آن قایل شد.با حدسیات نیز نمیتوان نقطه آغاز این پدیده را بصورت علمی مشخص کردولی آنچه که جای تردید وگفتگو نیست اینکه پیدایش خط واختراع علایم نگارش وترسیمهای قراردادی بشر از مفید ترین وموثرترین عامل شکو فایی تمدن وفرهنگ بشری بشمار میاید آثار وبرکان آن از اغلب اختراعات وکشفیات مفید دیگرپایدارتر وپرثمر تر بوده است .به حدی که اگر بخواهیم برای آغاز تمدن بشری نقطه عطفی قایل شویم بدون تردیدخط نخستین سنگ بنای آن خواهد بود
اسلام وهنر کتابت
درآغاز اسلام محیط عربستان یک محیط درس نخوانده یا به تعبیر خود قرآن (امی) ودور از تحریرونگارش وبیگانه با کتاب وکتابت بودودرآن محیط هنر خواندن ونوشتن وجود نداشت و تنها هفده نفر در شهر مکه که یک شهر تجاری بود سوادخواندن ونوشتن داشتند.
بعدها عده ای از جوانان مستعد مانند زید بن حارثه وابو رافع و…به خط آموزی دیگران پرداختند.از آنجایی که مسلمانان قرآن را سر لوحه نگارش خود قرار دادند آیاتی را حفظ وبا خط خوش کتابت کردند
سیر خط در دوران خلفای عباسی
مرحوم اقبال آشتیانی می نویسد:
یکی از شعب عمده مستظرفه خصوصا مقارن استیلای مغول ،درممالک شرق که اهمیت فوق العاده داشت حسن خط بود
سردمداران و وزرای آن زمان درجلب خوشنویسان وبه کار داشتن آنها ار خزانه الکتاب دارالخلافه مبالغ کلانی خرج می کردند ومشهور ترین خطاطان این دوره ودو نفر به نامهای صفی الدین عبد المومن ارموی ودیگری شاگردش یاقوت مستعصمی که از خود او هم فراتر رفت هردواز خوشنویسان مخصوص مستعصم آخرین خلیفه عباسی بوده اند.
در مراه الجنان آمده است که انواع خطوط فارسی
رقاع،ریحان،نسخ، توقیع و محقق است ونیز آمده است خط بعدی تعلیق که از رقاع وتوقیع بر آمده است وخط بعدی که نستعلیق است میرعلی تبریزی در زمان امیر تیمورصاحبقران از نسخ ونستعلیق استنباط کرده است.

نقش زن در خوشنویسی
زنان مسلمان از صدر اسلام تاکنون با هنر خط ارتباط قابل توجهی داشتند این علاقه وشوق گاهی به صورتهای بسیار عالی تجلی کرده است و راز این امرداشتن روحیه وایمان قوی و با فراغت و عشق واخلاصی که نسبت به قرآن وحدیث وامور معنوی وعرفانی داشته اندوروح حساس وظریف خودرا در خدمت این هنر اصیل ونگارش آیات قران گرفته و دراین زمینه پدیده های زیبایی آفریدند و اغلب زنان هنر خط را می آموختند تا درترویج قرآن وحدیث بکارگیرند و آثار بسیار گرانسنگ زنان خوشنویس در موزه آستان قدس رضوی وآستانه حضرت معصومه در کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی نگهداری می شود.
خط خوش تجلی آثارکون وحیات وتفرج صنع الهی است وطبق حدیث شریف ” ان الله جمیل ویحب الجمال”خوشنویسی نوعی کوشش در نشان دادن جمال حق وجلال وشکوه خلقت و لطیفه ای از لطایف صنعت وطریفه ای از طرایف آفرینش است .عشق به زیبایی وعظمت در هن مند خوشنویس تواضع وفروتنی خاصی می آفریند وبلند پروازی وجولان اندیشه را در راه دستیابی به حجابهای غیب باز می گشاید
هنرخوشنویسی هنری است که شاید بتوان گفت قدمت آن به پیدایش خط بر می گردد، این هنر با میلاد اسلام رنگ وبوی دیگری گرفت وتوجه به این فن وهنر از طرف پاکان روزگاربرحسن آن افزود.به یقین میتوان گفت هنر خوشنویسی جزو نابترین هنرهایی است که ابتذال در آن راه نیافته است دراین باب ایران طلایه دار باشکوه این هنر بوده است.
تبریز محل تولد عروس خط های خوشنویسی،نستعلیق وواضع آن میر علی تبریزی است که می توان او را پدر خوشنویسی ایران دانست .نوشتن از خوشنویسی نوشتن از کلک عشق است،کلک عشق حکایتی دو وجهی دارداز کلک وعشق ،کلک عشق روایتی است از آنان که با عشق این کلک به دست گرفتندکه بی عشق، کلکی حرکتی موزون نخواهد داشت.
سخن دراین هنر بسیار ومجال نگارش اندک است.هنر خوشنویسی ،ناله ی قلمش آهنگ جاودانگی و رمز شیدایی وعشق وشوریدگی و وادی بهت وحیرت وایستگاه معرفت وشناخت است.
والاترین هنر عشق است که چشمه حیات ابدیت وزلال معرفت لایزال است .آنانکه مستغرق جمال حق هستندومتاع عالمیان را چون سپنددر آتش عشق سوختندوسرودند که:

تنم بپوسدوخاکم به بادریزه شود                         هنوز مهرتوباشد در استخوان ایدوست